Llitun Nemülkawe Materiales Actividades Contacto Kellun
Nemülkawe Materiales Actividades Kellun Contacto

Material 1

Aquí encontrarás materiales que pueden usar en la clase de mapudungun.

Kuyfike mapuche yem chumngechi ñi admongefel engün.

Kiñe düngu pian:

Dew füchan iñche, doy pura mari tripantu nielu trokiwün. Fey tüfachi fentren ñi mongemun kimyepafiñ ñi chumkefel kuyfike che yem, kom ñi kakewme admongefel kimnieken; kümeke adngefuyngün, weshake ad ka ngefuyngün.

Itrokom tüfa nütramafiñ fewla: konümpayafiñ chumngechi ñi tremmum iñche ka chumngechi ñi mongefum füchake l’aku em.

Fewla kalewetuy mongen; tüfachi weche mütewe wingkatuyngün; allwe ngoymarpuyngün taiñ küpal ñi ngülam ka ñi düngu; kalli rupape kiñe mufü tripantu, feymew epe kimwerpulayay ñi mapu düngun engün.

Feymew, ¡düngulpe tüfachi lifro engün kiñeke nag rume!

Piken may ta tüfa.



Material 2

Primera actividad.

Kuyfi ñi püchikael

Ñi nütramkakefetew ñi ñuke yem

Kuyfi ñi püchikael nütramkakefenew ñi ñuke yem. Wüne feypienew:

Tripawyey nafiw tüfachi Puawchu ñi playa mew. Feychi mu eymi kupülwe mew miyawüleyu yu pemefiel tüfachi nafiw; fey tripalu traforkey; “Joven Daniel” pingefuy.

Triparkey fey mew wera weshakelu: itrokom ropa, fentren rüngo trapilen; kom playa kelükefuy trapi mew; keyü pülku ngamchemchi kake weshakelu kay.

Ka triparkey kiñe ül’men wingka mongen, ka pu chiñura, mongen kiñeke, kakelu l’a, ka kiñe fücha trewa. Feychi trewa anüñmaniekefuy ñi ñidoltrewakeetew.

L’angümngey, piam, feychi kafalleru mew, l’angümeyew pu mapuche. Feychi chiñura, mongen tripayelu, yengey, piam, Forowe. Feymew wimpuy, yepatufeyew ñi pu mongeyeel, piam, pilay ñi amutual engün, mülekay pu mapuche mew.

Feychi nafiw mew tripalu wera weshakelu ngülümi pu longko, keyü kon’a tuy feychi kom weshakelu.

Mülefuy kiñe longko Malalwe, Kuriñ pingefuy, Pedro Payneñ ñi chaw em. Fey, piam, anümuwi kiñe lolo kura mew ina lil. Fey, piam, wiñamelngey tüfachi weshakelu, kom apolfi, piam, feychi lolo kura fentren kakewme weshakelu mew. Ka tüfachi kake mapuche ka fey fenten wiñami weshakelu, apoli, piam, ñi ruka yengün.

Tüfachi pülku pütufingün, fente ngollingün, piam, kiñeke l’ayeyngün trüfngollilu; fente kütral femngefuy ñi newenngen tüfachi pülku. Feymew l’ayelu engün, «pütuwelayafiyiñ feychi pülku», pingün kiñeke ñom «tüfa nierkey funapuwe», pikeyngün. Feymew wütrunentufingün, piam.

Feychi tripachi nafiw mew werinelngey pu longko. Feymew yengepay Kuriñ pingechi Pedro Payneñ ñi chaw em. Ka yengepay Werapill, mülelu Rawkenwe. Valdivia püle rulngemeyngu, fey tükungeyngu nafiw mew, nentungepuy Valparaiso engu. Feymew ka puwülngeyngu Santiago trokikelu mew.

Feychi mu mülefuy kiñe ñidol longko Kollil’ewfü mew, Wakiñpang pingefuy. Mütewe shakingefuy fillpüle tüfachi mapu mew; kom Troltren püle ka Forowe püle ngüneniefuy ñi pu longko.

Fey tüfachi Wakiñpang ngünayturkey tañi epu longko amulu Santiago. Fey inarkefi engu, puwi Santiago, düngupuy tüfachi Presidente.

«Inapan tañi epu longko; ¿chem werin kam niepeyngu?» pipufi.

Feymew may feypingefuy: «Eymün mün mapu mew inawtupuy kiñe nafiw; feymew kom nüfimün ñi weshakelu; feychi werin nieymün», pingey Wakiñpang.

Feymew, piam, feypi Wakiñpang longko: «Iñchiñ kam ¿chem mu werinngeafuiñ, iñchiñ kam ngünefiyiñ feychi l’afken’ ka feychi kürüf? Fey may entueyew tüfey ina playa mew; feymew trafoy. ¿Feymew kam iñchiñ chumiñ tüfey mew? Feley ñi nüngen feychi weshakelu, kom kam ngünampürayafulu pingey may, dewma n’ümüngey. Mütewe may rume werinngelaiñ iñchiñ. Fill inawtukan mülekelu, feymew may inawtuy feychi nafiw».

Feymew elungetuy ñi epu longko, wallngünaytungetuyngu.

Fey ka pingeyngün: «Fanten mew may ñi ngenoam wesha düngu eluwaiñ kiñe padre; yeyeafimün tüfachi padre. Nielmün pu fotüm kimelelngeaymün, papeltuayngün, itrokom kümeke düngu kimelngeayngün; eymün ka fey kimaymün. Feymew kümeleaymün, chem düngu rume ngelayay», pingerkeyngün.

Feymew feyenturkey feychi ñidol longko Wakiñpang. Dewma yemefilu ñi padre –P. Constancio pingefuy– fey ñidolpoyeniefuy ñi padre ngen’padre ngefuy. Femngechi anümpafi rulu mew, fewla Puerto Saavedra pingey feychi mapu.

Dewma mülepatulu engün rupan ngemewma Santiago püchin mew ka tripapay kiñe longko mülelu Paykawi, fül Cañete, Nekulpang Zuñiga pingefuy. Fentrengey, piam, akuy Bajo Imperial; feymew anümuwpay. Femlu mekepay, piam, ñi pleytun feychi nafiw mew tripachi weshakelu mew. Llükay, piam, pu longko, pleytungepayngün, wülyetuyngün, piam, feychi kom weshakelu ñi tuñmufel engün nafiw mew, keyü milla, plata, fey ka tripafuy nafiw mew. Kiñeke kon’a ngillarütrafuyngün feychi plata rütrafe mew, dewmafuy, piam, ispuela; fey ka kom wültuyngün.

Fitukullingenoli ñi trokiwün feychi longko Zuñiga ka kullingey, piam, waka ka manshun. Itrokom longko keyü kon’a trürümi, piam, tüfachi kulliñ. Feymew ngülümpay, piam, wera waka, tuntenchi, patakachi, kimfal‑lay, itrokom che kam kullilu. Ka iñche ñi chaw wüli, piam, kiñe manshun. Femngechi ngülümpalu ñi kulliñ, fey amutuy, piam, tüfachi longko, amutulu fey ngewelay düngu.

Feychi mu iñche püchikael kimlafuiñ tüfachi düngu. Ka ñi akun feychi P. Constancio ka kimlafuiñ, ngellu‑ngellu wüla kimrumen.