✸
saber hacer algo
- Welu kom feychi pu palife müley ñi kim palinngeael engün...
- “Todos los participantes deben saber jugar palin...” [Llamin, 1987b, p. 2]
✸
saber escuchar [AVENUE]
- Taiñ küme kimam müley iñ kimallküam.
- “Para saber bien debemos saber escuchar.” [V.C.]
✸
persona sabia
- Witrankontumeaymi kiñe kimche.
- “Visitarás a un sabio/a” [Ñanculef & Huaiquilaf, 2022a, p. 46]
✸
conocer a la gente [AVENUE]
✸
saber tratar, saber considerar [AVENUE]
- Tañi chaw rume küme kimduamkulliñkefuy.
- “Mi padre sabía tratar muy bien a los animales.” [V.C.]
- Fey ti ñuke kimduami ñi pu püñeñ
- Esa madre sabe tratar a sus hijos[V.C.]
✸
saber hablar, expresar [AVENUE]
✸
profesor, profesora
- Ayiwün antü kom pu kimelfe.
- “Feliz día a todos los profesores.” [Fiwfiw]
✸
educar, enseñar
- Tañi ñuke kimeltukey mapudungun kiñe chillkatuwe mew.
- “Mi madre enseña mapudungun en un colegio.” [Fiwfiw]
✸
enseñar, informar
- ...welu kisu kimelngekelafuy feychi küdaw.
- “...aunque a ella nunca le enseñaron este trabajo.” [Llamin, 1987a, p. 24]
✸
saber contar algo [AVENUE]
✸
fácil de comprender, comprensible, conocible
- Kimfal chi chillka mew matu kimkey ta che.
- “Con un texto entendible, la gente suele aprender rápido” [Fiwfiw]
✸
kimfalkülen
comprenderse, ser comprensible [Augusta, 1903]
✸
kimfalngechi
ser fácil de comprender o de aprender
- Ngüpükayafimi kiñe doy kimfalngechi ad tukulüwün tami mapu mew ñi tukutungekel.
- “Dibuja la vestimenta que más se conoce y utiliza en tu territorio.” [Ñanculef & Huaiquilaf, 2022b, p. 88]
✸
ser fácil de comprender o de aprender, comprensible, notable
- Kom feychi küdaw doy kimfali, welu kakelu küdaw ka felen feychi walüng küyeṉ mew.
- “Estos trabajos son los más notables, pero hay otros más en el verano.” [Llamin, 1987a, p. 14]
✸
entrar en juicio, aprender otra vez [AVENUE]
✸
saber diagnosticar enfermedades [AVENUE]
✸
kimkülen
saber de sí, estar en sí (quien vuelve de un desmayo) [Augusta, 1903]
✸
saber de medicina [AVENUE]
✸
saber, conocer, comprender
- Chem üy mew kimniefimi mapuche ñi dungun?
- “¿Con qué nombre conoces el idioma mapuche?” [Ñanculef & Huaiquilaf, 2022a, p. 55]
✸
kimnonkechi
sin saberlo [Augusta, 1903]
✸
saber subirse, saber ponerse sobre algo [AVENUE]
✸
aprender, instruirse, adquirir un conocimiento o saber
- ¿Chem dungu kimtukun?
- “¿Qué he aprendido?” [Ñanculef & Huaiquilaf, 2022b, p. 45]
✸
aprender, tener sabido [AVENUE]
- Kuyfi mew ta kimtukunien taiñ kimün.
- “Desde hace mucho que he ido aprendiendo de nuestra sabidurias.” [V.C.]
✸
kimtükun
comprender [Augusta, 1903]
✸
saber cantar [V.C.]
- Tañi kuku rume kim ülkantukefuy.
- “Mi abuela paterna sabía cantar muy bien.” [V.C.]
✸
saber, conocer
- Kimfimi fey ti chi pu ad mapu.
- “Conoces la forma de esos territorios.” [Ñanculef & Huaiquilaf, 2022b, p. 46]
✸
kimüñman
entender a alguno [Augusta, 1903]
✸
kimüñman
conocerle algo a alguien [AVENUE]
✸
Compartir
Puedes compartir esta página en tus redes sociales: